Vườn quốc gia Xuân Sơn thuộc huyện Thanh Sơn tỉnh Phú Thọ, cách Hà Nội 120km. Đường từ cổng vườn lên đến đỉnh dài 20km, được trải nhựa bằng phẳng nên rất tiện đường giao thông, du khách có thể lên bằng xe máy. Đây là thủ phủ của người Mường và người Dao Tiền. Và ở đây, vẫn còn một tục lệ còn nguyên vẹn đó là tục lệ cạy cửa “ngủ thăm” trước khi vào tiệc cưới của người dao tiền.
Con gái đẹp như trăng rừng.
Người ta nói, ấn tượng nhất của vườn quốc gia Xuân Sơn là những cây chè tuyết san thọ hơn 40 năm tuổi, cao hơn 5 mét, tán lá to bằng bàn tay. Điều đó làm tôi rất tự hào hứng khi đến vời nơi này. Va khi được đến đây thăm, thì những cán bộ của xã quản nói luôn: “các cậu đến đây chưa chắc về được à. Cái con gái nó đẹp lắm, như trăng rừng vậy”. Hỏi thì anh Hà Văn Giáo, cán bộ xã nói rằng, ngoài con gái đẹp ra, ở mấy bản xung quanh đây còn có một phong tục tuyệt thú vị, đó là tục cạy cửa “ngủ thăm”. Ngủ thăm tức là con trai đến nhà con gái cạy cửa vào ngủ cùng để “tìm hiểu”, và sau mấy ngày ngủ thăm, nếu người con trai thấy được, người con gái thấy ưng thì họ nhà trai sẽ chuẩn bị xính lễ làm tiệc cưới, rước cô gái về làm vợ.
Theo tục lệ của người Dao Tiền, thì chỉ có người con trai người Mường được lấy con gái người Dao, con trai người Dao không được lấy gái Mường. Vì thế mà trai người Mường có thể ngủ thăm để được vợ người Dao. Tục lệ này có từ vài trăm năm nay, chủ yếu là các thôn bản xung quanh vườn Quốc gia Xuân Sơn.
Những chàng trai ở Xuân Sơn cũng khẳng định rằng con gái ở đây đẹp, do phong cảnh nguyên sơ hùng vỹ, nên thơ, khí hậu một ngày có cả bốn mùa xuân hạ thu đông. Chính những người vợ của ông Hà Văn Dân, bí thư Đảng ủy xã trước kia và anh Hà Văn Giáo, cũng nhờ “ngủ thăm” mà có. Anh Giáo nói: “Mình mê vợ mình từ ngày vào Hang Kẻm chơi. Thấy xinh quá, về nhà ngơ ngẩn cả tuần. Lần sau lại theo bạn đến nương của người Dao, tình cờ lại thấy cô ấy, nổi bật nhất trong tất cả những tà áo. Mình hỏi cô ấy có chồng chưa, cô lắc đầu. Thế là hỏi thăm tìm đến. Thấy nhà vẫn thắp đèn, chắc còn chờ người đến. Thế là cạy cửa tìm vào. Mình đã nằm bên cạnh cô ấy, cô gái có nụ cười trắng lấp lóa, tươi như hoa dưới thung lũng. Hai bên tâm sự, ưng nhau quá. Thế là mình được ngủ thật, rồi ở lại làm rể, rồi cưới”. Anh Giáo cười khành khạch, chỉ vào người đàn bà cao lớn đang buộc ngựa, có bắp chân to như hoa chuối, bảo “Vợ tôi kia”. Tôi nhìn theo, đúng là người đàn bà đẹp, dù đã có tuổi, nhưng chị vẫn như một bông hoa, là niềm tự hào của anh Giáo.
Bản Cỏi, bản Nhợi ở cái khu này là tuyệt tác nhất đấy. Trai ở mọi nơi cứ đổ về ầm ầm. Vì thế chẳng phải dễ lấy vợ ở đây đâu. Anh Thà, một người của bản Cỏi nói, khi nghe tôi đùa sẽ tìm vợ ở đây. Anh còn nói, người dưới xuôi lên chưa chắc thích hợp. Con gái thì thích con trai dưới xuôi, nhưng chẳng chịu đi quá xa đâu.
Về chuyện ngủ thăm, nếu một co gái đang có người ngủ thăm mà cô chưa đồng ý thì người khác vẫn có thể cạy cửa vào được. Cô sẽ để mỗi người nằm một bên, cả hai cùng nói, ai nói giỏi hơn thì thắng. Những ngày đầu ngủ thăm, không ai được động vào người cô gái. Đây mới chỉ là thời gian tìm hiểu thôi, chưa chính thức. Hai bên ưng nhau rồi thì được ngủ thật. Đây cũng là thời gian người con trai phải ở làm công cho nhà con gái. Cả hai thưa chuyện với bố mẹ để bàn tính chuyện lâu dài. Ban ngày chàng trai đi làm cho gia đình cô gái, tối về ngủ với cô. Người con trai muốn về phải được sự cho phép của cha mẹ cô gái. Trong thời gian này, cô gái vẫn có quyền từ chối, và chàng trai phải hiểu những tín hiệu, những lời nói từ trối của cô gái để lặng lẽ ra về, nếu để cô và cha mẹ cô nói thẳng, thì mất mặt lắm!
Về đám cưới thì người Dao Tiền có thể cưới to hoặc cưới nhỏ tùy theo điều kiện từng gia đình. Nếu là cưới to thì nhà trai tốn 5 tạ lợn dẫn cưới để nhà gái chia cho họ hàng. Cưới nhỏ (cưới chịu) thì nhà gái chỉ phải đem con lợn chừng 30 cân đến cúng xin khấn tổ tiên nhà gái là có thể đón dâu về chung sống hạnh phúc, sinh con đẻ cái như thường. Khi làm ăn khá thì phải lo cưới to (trả nợ), một số vùng quy định, nếu đời bố không trả nợ được thì đời con sẽ trả, con không trả được thì cháu phải gánh.
Theo tục xưa, đi tìm vợ
Đến đây, vào nhà người dân tộc Dao, Mương, chúng tôi được tiếp đón đặc sẵn chè tuyết san, mùi chè sao tỏa ra thơm lừng. Chúng tôi được người dân kể cho nghe về hang Lạng, gắn với một huyền tích: Hang Lạng là do con rắn Thần Trăng hóa thân. Xưa, cứ vào mồng bốn Tết, sau khi dân bản cúng Thần coi hang, người Mường lại đốt đuốc kéo nhau vào sâu trong hang. Hang rộng, cả bản kéo nhau vào cùng vẫn còn chố. Người ta chọn bãi giữa hang, chia làm hai phe nam nữ để ném còn và hát đối. Có đám thì rủ nhau đi đánh trống đá, nhạc cụ đá, thứ mà họ cho rằng ông trời ban tặng. Thần hang là con rắn hóa thân thành chàng trai tuấn tú, vẫn thường đến giúp việc nhà thổ Lang xóm Lạng, nhà này giàu có vô cùng. Nàng Bạch, con gái thổ Lang được chàng giúp cấy lúa. Chàng khẻo và nhanh nhẹn nên nàng Bạch đã đem lòng yêu. Một hôm, do ngủ quên, chàng đã để lộ nguyên hình một con rắn trắng. Quan thổ Lang cấm không cho nàng Bạch yêu chàng. Không lâu sau, vì nhớ thương mà nàng Bạch đã sinh bệnh chết, chàng trai buồn bã đi lang thang khắp các bản làng, và thường đến bên mộ nàng Bạch mà tiếc thương.
Đêm trăng ở bản Lạng, con suối róc rách chảy như tình yêu của trai gái. Những cặp trai gái đã có gia đình cho phép ngủ thật, chỉ còn đợi chờ ngày cưới nhau về, đã tụ tập ở đây, tình tự dưới trăng. Vi Văn Thủng, một chàng trai người Mường sẵn sàng cho tôi một đêm ngủ thăm. Và để giảm bớt ngượng nghịu thì tôi ăn mặc cho giống với trang phục của người Mường, ăn nói cũng nên rụt rè, có chút hoang hoải của hoa rừng.
Trăng mỗi lúc một sáng. Và khi đồng hồ của tôi chỉ 8 giờ thì Thủng dẫn tôi đi. Ngoài đường đã tấp nập những chàng trai, có chàng cấm lửa đuốc bập bùng, Thủng nói “trong số kia, có người đã không kịp cạy cửa, hoặc cạy được cửa thì cô gái đuổi ra, cô đã ưng người kia mất rồi”. Tôi thấy hồi hộp và tim đập thình thịch. Thủng nói, chúng tôi sẽ đến nhà em Lý Tà Mẩy.
Nhà em Mẩy đây rồi. Đèn vẫn sáng và cánh cửa he hé mở. Thủng đã nói trước với cô gái là tối nay sẽ có tôi đến thăm. Thủng đẩy tôi lên nhà: “kìa cô gái đang đợi, cứ cạy cửa mà vào”. Tôi lấy hết can đảm leo lên, gõ cửa ba tiếng, rồi kéo then cửa mắc bên trong, thận trọng bước vào. Mẩy đã nằm, đắp hờ một mảnh chăn thổ cẩm, bức màn đã buông. Tôi vén màn đi vào giường mà thấy ngường ngượng làm sao. Lúc này, Mẩy trở ra, vặn nhỏ đèn. Tôi không dám nằm mà cứ ngồi, nhìn chòng chọc. Mẩy xinh và có đường nét, rất gợi cảm. Cô nằm xuống và cả hai nói chuyện. Trước cô, tôi chẳng thể hoạt chuyện như ở ngoài. Bố của Mẩy có việc nên đi lên huyện, còn mẹ và bà thì đã đi nằm. Căn phòng ngăn cách với bên ngoài bằng mấy bức tường gỗ cao chừng 1,8 mét. Nói chuyện chừng 10 phút, Mẩy phát hiện ra tôi là trai ở dưới xuôi lên, nói chuyện chẳng ăn nhập với hoàn cảnh của người Xuân Sơn. Cô đứng lên, ra vặn to ngọn đèn. Hai người nhìn nhau cười. Tôi mê luôn lúm má đồng tiền trên má cô ấy, Hai lúm má đồng tiền cũng sáng trăng. Tôi xin phép ra về theo tín hiệu gọi của thằng Thủng. Cô gái nói nếu mai rỗi, tôi vẫn có thể đến để nói chuyện.
Thủng nhất định muốn dẫn tôi đến nhà Dương bạn gái mình. Cô gái anh thường ngủ thăm và có lẽ sẽ làm đám cưới trong thời gian tới. Cả hai cùng cạy cửa để vào. Thủng có vẻ quá quen thuộc với tất cả mọi thứ của ngôi nhà này. Đọc được lịch trình thời gian mấy giờ cha mẹ Dương ngủ, mấy giờ Dương bỏ màn. Dương vui mường khi có sự xuất hiện của một người lạ bên bạn trai mình. Thủng nằm sát bên Dương thủ thỉ, còn tôi không dám, nằm cách chừng hơn một gang tay, cả hai hỏi câu nào thì nói câu đó. Tôi mơ màng muốn trở lại ngôi nhà lúc trước, ngôi nhà có Mẩy đang đợi và buông màn, có đôi lúm đồng tiền sáng lung linh.
Thủng không muốn bỏ tôi một mình, nên đã nói với người yêu ngày mai anh ở lại, hôm nay để tiếp bạn. Tất nhiên Dương đồng ý. Chúng tôi ra về, trăng rừng hoang sơ vẫn vằng vặc sáng. Những tràng trai “ thất bại” trong đêm cũng tìm cách tản mát ra về.
Tôi ở lại bốn ngày, vào các bản Dao - Mường, đi thăm gần hết vườn Xuân Sơn thì tạm ra về. Tôi đã muốn trở lại nhà Mẩy nhưng không còn thời gian. Sau này, nếu có thời gian, tôi sẽ sớm trở lại, vào đúng nhà Mẩy, biết đâu, tôi sẽ có một cơ hội cắm rùi ở mảnh đất này. Hy vọng rằng, Mẩy đừng ưng ai, để chờ tôi trở lại. Nhưng Thủng đã bảo “Chẳng thể nào có chuyện đâu. Mẩy sẽ sớm đồng ý một ai đó khác. Muốn lấy vợ ở đây cũng phải có cái duyên nữa.” Và mãi mãi, tôi nghĩ rằng, tục ngủ thăm là một phong tục nguyên sơ độc đáo của người Dao Tiền - Xuân Sơn, là một cách để nam nữ đến với nhau, xây dựng gia đình, làm giàu thêm kho tàng văn hóa dân tộc thiểu số về yêu đương cưới xin như tục ăn hỏi của người Thái, tục chọc sàn tìm vợ, tục cướp cô dâu…
No comments:
Post a Comment